Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) są jednymi z częściej stosowanych ze względu na szerokie spektrum działania – od łagodzenia bólu, przez obniżanie gorączki, po działanie przeciwzapalne. Jednak aby z nich korzystać bezpiecznie, istotne jest zrozumienie mechanizmów, na jakich opiera się ich działanie, a także mieć świadomość potencjalnych skutków ubocznych oraz przeciwwskazań do ich stosowania.
Mechanizm działania NLPZ
Niesteroidowe leki przeciwzapalne działają poprzez hamowanie aktywności enzymu cyklooksygenazy (COX) [1]. Wyróżnia się dwa główne typy tego enzymu: COX-1 i COX-2.
COX-1 odgrywa ważną rolę w syntezie prostaglandyn, które chronią błonę śluzową żołądka oraz regulują funkcjonowanie naczyń krwionośnych [2].
Z kolei COX-2 odpowiada za wytwarzanie mediatorów stanu zapalnego w uszkodzonych tkankach. Mediatory stanu zapalnego to różnorodne związki chemiczne, które pełnią kluczową funkcję w odpowiedzi zapalnej organizmu na uszkodzenie tkanek. Ich głównym zadaniem jest inicjowanie i regulowanie procesów zapalnych, które mają na celu naprawę uszkodzonych struktur i zwalczanie patogenów.
Hamując działanie enzymu COX-2, NLPZ (niesteroidowe leki przeciwzapalne) zmniejszają powstawanie substancji odpowiedzialnych za ból, stan zapalny i gorączkę [1]. Niestety, blokada COX-1 prowadzi także do zmniejszenia syntezy prostaglandyn fizjologicznych, co może być przyczyną działań niepożądanych, takich jak podrażnienie błony śluzowej żołądka.
Co prawda istnieją również leki NLPZ selektywnie hamujące COX-2, określane mianem koksybów. Jednak ze względu na zwiększone ryzyko działań niepożądanych, jeśli chodzi o układ sercowo-naczyniowy, o ich zastosowaniu decyduje wyłącznie specjalista.
W jakich schorzeniach znajdują zastosowanie NLPZ?
Niesteroidowe leki przeciwzapalne wykorzystywane są w leczeniu szerokiego spektrum dolegliwości. Ponieważ każdy z dostępnych na rynku leków może mieć inne wskazania, zawsze zapoznaj się z dołączoną do opakowania ulotką lub zasięgnij porady lekarza lub farmaceuty. Zwykle leki, które możesz kupić w aptece bez recepty, pomagają łagodzić:
ból o lekkim do umiarkowanego nasileniu, np.: bóle głowy, zębów, bóle mięśniowe, bóle kręgosłupa, bóle stawowe,
dolegliwości, które są wynikiem bolesnych miesiączek,
stany zapalne wywołane np. przez choroby reumatyczne, w tym reumatoidalne zapalenie stawów czy osteoartrozę,
tany zapalne tkanek miękkich, np. naderwania czy zapalenie ścięgien będące wynikiem przeciążenia lub kontuzji,
niektóre z nich, w zależności od wskazań i zawartej substancji czynnej łagodzą również gorączkę i objawy dokuczające w przebiegu infekcji, grypy lub przeziębienia.
NLPZ mogą być stosowane zarówno w leczeniu dolegliwości o łagodnym, jak i umiarkowanym nasileniu. W przypadku silnego bólu należy skontaktować się ze specjalistą.
Rodzaje NLPZ – jakie substancje czynne należą do tej grupy?
Niesteroidowe leki przeciwzapalne dzielą się na kilka grup, różniących się specyfiką działania:
pochodne kwasu salicylowego (np. kwas acetylosalicylowy, salicylan choliny, diflunisal),
pochodne kwasu propionowego (np. ibuprofen, naproksen, ketoprofen, flurbiprofen),
pochodne kwasu fenylooctowego (np. diklofenak, aklofenak, fenklofenak),
pochodne pirazolu (np. fenylbutazon, oksyfenbutazon, metamizol),
pochodne kwasu antranilowego (np. kwas niflumowy, kwas mefenamowy),
pochodne benzotiazyny (np. piroksykam, meloksykam),
pochodne naftyloketonów (np. nabumeton),
koksyby (np. celekoksyb, rofekoksyb) [1].
Wśród najczęściej stosowanych NLPZ dostępnych bez recepty znajdują się ketoprofen, ibuprofen oraz naproksen.
Stosowanie NLPZ – na co zwrócić uwagę?
Przed zastosowaniem NLPZ należy dokładnie zapoznać się z ulotką informacyjną dołączoną do opakowania leku. Zawiera ona ważne informacje dotyczące dawkowania, przeciwwskazań oraz możliwych działań niepożądanych wybranego leku.
W przypadku występowania chorób przewlekłych, takich jak nadciśnienie tętnicze, choroby serca, nerek lub wątroby, a także przy jednoczesnym przyjmowaniu innych leków, konieczna jest konsultacja z lekarzem przed zastosowaniem NLPZ. Może on zalecić odpowiednie dostosowanie dawki lub wskazać bezpieczniejsze alternatywy.
Szczególną ostrożność powinny zachować osoby w podeszłym wieku, kobiety w ciąży oraz osoby ze zdiagnozowaną astmą oskrzelową lub innymi chorobami alergicznymi.
Działania niepożądane NLPZ – jakie mogą wystąpić skutki uboczne?
Musisz mieć świadomość, że stosowanie NLPZ, nawet w zalecanych dawkach, może prowadzić do wystąpienia działań niepożądanych, chociaż postępowanie zgodnie ze wskazaniami w ulotce czy zaleceniami specjalisty znacznie ogranicza to ryzyko.
Do najczęstszych działań niepożądanych, które mogą wystąpić, należą m.in. zaburzenia ze strony układu pokarmowego (w tym: nudności, wymioty, biegunka, zaparcia, podrażnienie błony śluzowej żołądka, wrzody żołądka i jelit, krwawienia z przewodu pokarmowego) oraz zaburzenia ze strony układu nerwowego (np. bóle głowy, zawroty głowy, obniżenie nastroju, drżenia mięśni, szumy uszne) [1]. W niektórych sytuacjach, zwłaszcza przy chorobach współistniejących czy niestosowaniu się do zaleceń, może dość do zaburzeń czynności nerek, czynności wątroby czy reakcji alergicznej na substancję czynną czy inną substancję pomocniczą leku [1].
Ponadto NLPZ mogą nasilać objawy niewydolności krążenia, a także zwiększać ryzyko incydentów sercowo-naczyniowych [1].
Interakcje NLPZ z innymi lekami – czego unikać?
Niesteroidowe leki przeciwzapalne mogą wchodzić w interakcje z wieloma innymi grupami leków, dlatego ważne jest, aby poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych preparatach.
Nie należy łączyć NLPZ z lekami przeciwzakrzepowymi (zwiększone ryzyko krwawień), przeciwpadaczkowymi (nasilenie działania NLPZ), lekami moczopędnymi (osłabienie działania moczopędnego), lekami przeciwnadciśnieniowymi (osłabienie działania hipotensyjnego), glikokortykosteroidami (zwiększone ryzyko owrzodzeń przewodu pokarmowego), metotreksatem (zwiększenie stężenia metotreksatu we krwi), litem (zwiększenie stężenia litu we krwi) [4, 5].
Ponadto nie zaleca się łączenia różnych NLPZ, gdyż zwiększa to ryzyko działań niepożądanych, a nie poprawia efektywności terapii [4, 5].
Alternatywy dla NLPZ – czy istnieją inne metody leczenia?
Choć NLPZ są często wybierane w doraźnym łagodzeniu dolegliwości, w niektórych przypadkach warto rozważyć alternatywne metody łagodzenia bólu i stanów zapalnych.
Działanie przeciwzapalne wykazują substancje pochodzenia roślinnego jak np. kurkuma, imbir, wierzbownica. Pamiętaj jednak, że również one mogą wywołać reakcje alergiczne i inne działanie przeciwzapalne, dlatego warto skonsultować się ze specjalistą.
Akupunktura i inne techniki medycyny niekonwencjonalnej przynoszą ulgę w bólu różnego pochodzenia, zwłaszcza jeśli podłożem dolegliwości jest stres lub nadmierne napięcie. Podobnie sprawdzają się techniki relaksacyjne i metody zarządzania stresem.
Fizjoterapia i ćwiczenia, np. masaż, wykorzystanie ciepłych i zimnych okładów, czy kinezyterapia są stosowane nie tylko w łagodzeniu bólu, ale zapobiegają również poważniejszym urazom, ograniczając stan zapalny.
Wprowadzenie do diety pokarmów, które ograniczają ryzyko stanów zapalnych, np. zwiększenie spożycia warzyw, owoców, ryb to dobry krok w kierunku poprawienia kondycji i ogólnego samopoczucia.
Przy łagodniejszych dolegliwościach warto najpierw spróbować tych metod, zanim sięgniesz po NLPZ. Mogą one stanowić bezpieczną alternatywę lub uzupełnienie leczenia.
Pamiętaj, że niesteroidowe leki przeciwzapalne to grupa leków, które są często pierwszym wyborem w leczeniu bólu, stanów zapalnych i gorączki. Chociaż NLPZ są dostępne również bez recepty, ich stosowanie wymaga ostrożności. Konieczne jest zapoznanie się z przeciwwskazaniami, interakcjami z innymi lekami oraz możliwymi działaniami niepożądanymi.
W przypadku łagodniejszych dolegliwości warto rozważyć alternatywne metody leczenia, takie jak terapie roślinne, akupunktura czy fizjoterapia. Świadome i odpowiedzialne stosowanie NLPZ, przy jednoczesnym monitorowaniu stanu zdrowia, jest kluczem do skutecznego i bezpiecznego leczenia bólu i stanów zapalnych.
Przedstawiony materiał ma charakter informacyjny i nie jest tożsamy z konsultacją lekarską.
Autor: lek. med. Wiktor Trela
KETO/055/05-2024
